O Xαιρετισμός του προέδρου της ΔΗΜΑΡ, Φώτη Κουβέλη, στα εγκαίνια της έκθεσης του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος

Xαιρετισμός του προέδρου της ΔΗΜΑΡ, Φώτη Κουβέλη, στα εγκαίνια της έκθεσης του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος με θέμα «Συναγωνιστής: Έλληνες Εβραίοι στην Εθνική Αντίσταση»

Έξι εκατομμύρια Εβραίοι  έχασαν τη ζωή τους κατά τον Β’ Παγκόσμιο  Πόλεμο. Δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι της Ελλάδας εξοντώθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς στα μαρτυρικά στρατόπεδα θανάτου.

Στις αρχές του 20ου αιώνα ζούσαν στο τότε ελληνικό κράτος περίπου δέκα χιλιάδες Εβραίοι. Ο αριθμός τους αυξήθηκε στις εκατό χιλιάδες μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, την απελευθέρωση της Κρήτης και της Ηπείρου και την επέκταση της χώρας. Κατά την μεταπολεμική περίοδο ο αριθμός των Εβραίων συρρικνώθηκε στους 10.000 με 5.000. Η μεγάλη κοινότητα της Θεσσαλονίκης, που στις αρχές του αιώνα αποτελούσε το ήμισυ σχεδόν του πληθυσμού της πόλης, αφανίστηκε στο Άουσβιτς, στο Μάουτχάουζεν, στην Τρεμπλίνκα και αλλού. Αναλογικά, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη που βρέθηκαν κάτω από τον ζυγό του άξονα, η καταστροφή των Εβραίων της Ελλάδας βρίσκεται ως ποσοστό του συνολικού εβραϊκού πληθυσμού μεταξύ των πρώτων σε έκταση.
Αν, επομένως, σε μια χώρα της Ευρώπης δεν θα 'πρεπε να υπάρχει ούτε ως κακή ανάμνηση ο  αντισημιτισμός, αυτή είναι η Ελλάδα. Εδώ,  σε αναλογία πληθυσμού, θρηνούμε τα περισσότερα θύματα απ' τις προπολεμικές εβραϊκές κοινότητες.

Συστηματικός  αφανισμός 

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος  και η θηριωδία της εχθρικής κατοχής  έπληξαν βαρύτατα τον ελληνικό πληθυσμό. Θάνατοι από πείνα, επιδημίες, εκτελέσεις και άλλες μορφές βίας ήταν η ζοφερή πραγματικότητα στη γερμανική και τη βουλγαρική ζώνη κατοχής, η οποία επιδεινώθηκε ύστερα και από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το φθινόπωρο του 1943.
Ωστόσο το σκοτεινότερο, ίσως, γεγονός του πολέμου υπήρξε ο  συστηματικός αφανισμός του ελληνοεβραϊκού πληθυσμού.

Οι Εβραίοι της Ελλάδας έγιναν μέρος της «Τελικής Λύσης» την οποία εμπνεύστηκαν, οργάνωσαν και πραγματοποίησαν οι ναζί σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Η εξόντωση των Εβραίων της Ελλάδας δεν επήλθε μέσα από πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες  στο πλαίσιο της ελληνικής πραγματικότητας. Τα γεγονότα διαδραματίστηκαν μέσα στην κατεχόμενη Ελλάδα και οι αντιδράσεις που προκάλεσαν, μέσα στην κοινωνία , έχουν τη δική τους σημασία, καθώς η στάση του κράτους, της πολιτείας, η στάση παραδοσιακών θεσμών  δεν ήταν αυτονόητη.
Παρότι υπήρχαν πάντα μεμονωμένα δείγματα αντισημιτικής συμπεριφοράς, η πλειονότητα των ελλήνων θεωρούσε τους Εβραίους της χώρας συμπατριώτες,  ζωτικό στοιχείο του ανθρώπινου δυναμικού του έθνους. Οι προσπάθειες αντίδρασης στα ναζιστικά σχέδια ήταν υπαρκτές, μέσα σε συγκεκριμένα όρια όμως, πολύ στενά τις περισσότερες φορές. Πολλοί έλληνες προσπάθησαν να κρύψουν τους εβραίους φίλους και γνωστούς τους ή να τους βοηθήσουν να διαφύγουν προς ασφαλή μέρη. Εκατοντάδες Εβραίοι βρήκαν καταφύγιο σε ορεινές περιοχές που ελέγχονταν από αντιστασιακές ομάδες. Πολλοί εντάχθηκαν στις δυνάμεις αντίστασης που πολεμούσαν στα ελληνικά βουνά συμβάλλοντας καθοριστικά στην Εθνική Αντίσταση.

Ένταξη στις δυνάμεις αντίστασης 

Στον ελληνικό στρατό (στο  μέτωπο, την αεροπορία και το ναυτικό) υπηρέτησαν περίπου 13.000 Εβραίοι (απόστρατοι, εθελοντές και επίστρατοι), εκ των οποίων 343 αξιωματικοί. Στους 343 Εβραίους αξιωματικούς περιλαμβάνονται ο Συνταγματάρχης Μορντεχάι Φριζής από τη Χαλκίδα, που πολέμησε γενναία και έπεσε στη μάχη του Καλαμά, ο αξιωματικός Ζαν Αλλαλούφ από τη Θεσσαλονίκη, ο Ταγματάρχης Σαλβαδόρ Σαρφατλί από την Αθήνα, ο Ζοζέφ Μπαρούκ από την Κέρκυρα, ο Λέων Δόστις από τα Ιωάννινα κ.ά. Ο Φριζής έγινε εθνικό σύμβολο, καθώς ήταν ο ανώτερος αξιωματικός που σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης.
Ο τομέας στον οποίο οι Έλληνες  Εβραίοι προσέφεραν, κυρίως, τις  πολύτιμες υπηρεσίες τους ήταν η  Επιμελητεία. Εφόδια και πολεμοφόδια  έφθαναν στο μέτωπο από τα χωριά  και από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν και το σώμα των Εβραίων γιατρών οι οποίοι απέφευγαν τους ακρωτηριασμούς μελών πληγωμένων από τα κρυοπαγήματα.

Η προσφυγή στο αντάρτικο  και στην ορεινή Ελλάδα δεν ήταν απλή υπόθεση για τους Εβραίους των  περισσότερων περιοχών. Εκτός από  το προφανές, τη σταθεροποιημένη ύπαρξη της δυνατότητας αυτής, την ισχυροποίηση της αντίστασης, έπρεπε να λειτουργήσουν και οι μηχανισμοί σύνδεσης. Αναζήτηση διόλου εύκολη, όπως περιγράφει ο Λεών Περαχίας στο βιβλίο του «Μεζάλ, αναμνήσεις από τα στρατόπεδα του θανάτου 1943-1945». Η ατομική έξοδος προς το βουνό περίκλειε πολλούς κινδύνους, όταν γινόταν αυτόβουλα. Τα φυλάκια του ΕΛΑΣ, ιδιαίτερα μετά τον κυκεώνα των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του εχθρού και τις εμφύλιες συρράξεις του φθινοπώρου  και του χειμώνα του 1943-1944, ήταν  καχύποπτα σε όσους έρχονταν από τις πόλεις χωρίς «σημείωμα» του μηχανισμού των πολιτικών οργανώσεων.

Συμβολή και  ρόλος

Σε ό,τι αφορά την καθαυτή  συμμετοχή των Εβραίων στο  ελληνικό αντιστασιακό κίνημα, είναι  μόνο μερικώς γνωστή μέσα από τις  υπάρχουσες πηγές και τα απομνημονεύματα. Οι σωζόμενοι από εκείνη την εποχή κατάλογοι ανταρτών και μελών αντιστασιακών οργανώσεων είναι λίγοι.

Οι περισσότεροι Εβραίοι  δεν παρουσίαζαν τον εαυτό  τους ως Εβραίο και πολλοί υπηρέτησαν σε διάφορες θέσεις φέροντας, για ευνόητους  λόγους, αλλαγμένα ονόματα. Γι’ αυτό η προσφορά τους προσμετρήθηκε στη  συνολική προσφορά των Ελλήνων, ενώ  η ιδιαίτερη εβραϊκή τους ταυτότητα δεν καταγράφηκε ούτε στα επίσημα έγγραφα της Αντίστασης, ούτε στα απομνημονεύματα πολλών από εκείνους που συμμετείχαν. Σε μια επιστημονική του μελέτη ο  Ιωσήφ Μάτσας είχε υπολογίσει ότι υπήρχαν περίπου 650 Εβραίοι μαχητές σε ένα σύνολο περίπου 30.000 ανταρτών.

Ο ρόλος των Εβραίων  στην Αντίσταση δεν μπορεί να περιοριστεί  σε αυτούς που βρίσκονταν στο πεδίο  της μάχης. Πολλοί υπηρέτησαν στον εφοδιασμό  και άλλοι ως στρατολόγοι και  ως διερμηνείς. Άλλοι προσέφεραν τις  ιδιαίτερες γνώσεις τους, όπως ο Ιωσήφ Κοέν στην Κρήτη που έδρασε ως τυπογράφος. Πολλοί στην Αθήνα ήταν σε επαφή με τα αστικά στελέχη του ΕΑΜ και έδρασαν σε πολιτικό επίπεδο και στη συλλογή πληροφοριών. Άλλοι έδρασαν ως δικηγόροι ή δάσκαλοι και συνδιαλέγονταν με έλληνες πολιτικούς κατά τη διάρκεια της κατοχής.

Σύμβολο προσφοράς  και παρακαταθήκη  

Το κίνημα της Αντίστασης στην κατεχόμενη Ελλάδα έχει γίνει  αντικείμενο μελέτης πολλών βιβλίων  και μελετών διαφόρων ιδεολογικών  αποχρώσεων. Η σχέση των Εβραίων  με την Αντίσταση, ο ρόλος και η συμβολή τους στην απόκρουση του ναζισμού, με τον οποίο και οι δύο χώροι απέκτησαν σχέση απόλυτης εχθρότητας και θανάτου, είναι ακόμη υπό έρευνα δεδομένων των πολλών αντικειμενικών δυσκολιών που έχει το θέμα.

Η έκθεση «Έλληνες Εβραίοι  στην Εθνική Αντίσταση» που εγκαινιάζεται σήμερα, εδώ, στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, μακάρι να αποτελέσει το έναυσμα για την περαιτέρω έρευνα σχετικά με τη συμβολή των Εβραίων στην Εθνική Αντίσταση. Το στερεότυπο ότι οι Εβραίοι υπέκυψαν στο Ολοκαύτωμα αμαχητί, ανατρέπεται.

Η έκθεση ας αποτελέσει  ένα ντοκουμέντο προσφοράς και αντίστασης, μια παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενιές, για εμάς και τα παιδιά μας, για να φωνάξουμε όχι στο ρατσισμό, όχι στις ψευτοθεωρίες περί φυλετικής ανωτερότητας, όχι στη μισαλλοδοξία και στον αντισημιτισμό. Για να μην ξεχάσουμε  φαινόμενα, τα οποία επιστρέφουν ως εφιάλτης, σε μια χώρα η οποία έχει πληρώσει ακριβό τίμημα, όπως είπα και στην αρχή του λόγου μου. Επικαλούμαι, προς επίρρωση των όσων αναφέρω, τελευταία έρευνα του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, σύμφωνα με την οποία τα καταγεγραμμένα περιστατικά αντισημιτικής βίας, από  περιστατικά σωματικής βίας μέχρι βανδαλισμό συναγωγών ή εβραϊκών νεκροταφείων ανήλθαν σε 686 το 2012, έναντι των  526 του 2011, δηλαδή αυξήθηκε κατά 30% μέσα στο 2012,  καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι  υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της ενίσχυσης της ακροδεξιάς σε ευρωπαϊκές χώρες και της έξαρσης της αντισημιτικής βίας,
Ο αντισημιτισμός είναι μία  από τις μορφές του ρατσισμού  και του φασισμού. Η άνοδος δυνάμεων με αντισημιτικό λόγο, στην Ελλάδα, την Ευρώπη ή αλλού πρέπει να μας απασχολεί και να μας κινητοποιεί. Ο αντισημιτισμός πρέπει να καταδικάζεται στη γένεσή του και τα κράτη και οι κυβερνήσεις να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, του ρατσισμού και κάθε μορφής διακρίσεων. Κανείς δεν μπορεί να εφησυχάζει μπροστά σε καλυμμένες μεταμορφώσεις του αντισημιτισμού ή στην επαίσχυντη και απροκάλυπτη εμφάνιση των νεοναζιστικών ομάδων που απειλούν την κοινωνία μας ως φορείς του ιού της μισαλλοδοξίας. Μερικοί, ευτυχώς λίγοι, έφτασαν μέχρι και να αρνούνται το Ολοκαύτωμα. Το Ολοκαύτωμα όμως, ως αυτοτελές και αποτρόπαιο ομαδικό έγκλημα δεν επιδέχεται συγκρίσεις, δεν μπορεί να ενταχθεί σε καμιά κατηγορία γεγονότων και δεν είναι δυνατόν παρά να ταυτιστεί με τη θηριωδία των Ναζί. Εθελοτυφλία και εφησυχασμός δεν έχουν θέση ξανά στην Ιστορία της ανθρωπότητας.

Δυστυχώς, τόσο στην κοινωνία όσο και μέσα στο Κοινοβούλιο  υπάρχουν κάποιοι που κακόφωνα υποθάλπουν και προπαγανδίζουν τον αντισημιτισμό, ανοιχτά ή συγκεκαλυμμένα. Το ζητούμενο και το πιο βασικό είναι να ηττηθεί ο κοινωνικός συντηρητισμός. Αυτό απαιτεί διαρκή αντιπαράθεση, γιατί οι φορείς που καλλιεργούν και διαχειρίζονται προς όφελός τους τις κάθε είδους προκαταλήψεις είναι επίμονοι. Η άρση των προκαταλήψεων δεν μπορεί να υπάρξει μόνο με θεσμικά μέτρα, με αυτονόητη βέβαια την απαγόρευση κάθε είδους διάκρισης απέναντι στα νόμιμα δικαιώματα των πολιτών.

Η άρση των προκαταλήψεων  είναι ζήτημα της πάλης ιδεών  μέσα στην κοινωνία, μια πάλη την  οποία πρέπει να διεξάγουμε σταθερά και με συνέπεια, καθημερινά και σε κάθε επίπεδο όλοι μαζί, ως μια νέα αντίσταση απέναντι σε φαινόμενα ρατσισμού και αντισημιτισμού, απέναντι στον επιθετικό λόγο ναζιστικών μορφωμάτων, για να μη ζήσουμε ποτέ ξανά διώξεις, εκτοπίσεις, ξεριζωμό και ολοκαυτώματα.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΕΔΩ