Ψέματα Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για θρησκευτικό όρκο

[άρθρο του Παναγιώτη Δημητρά στο The Books’ Journal του Απριλίου 2012]

 Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) εξετάζει αυτή την εποχή τέσσερις προσφυγές κατά της Ελλάδας¹ από οκτώ μέλη της Ένωσης Ουμανιστών Ελλάδας (ΕΝΩ.ΟΥΜ.Ε.), τους Παναγιώτη Δημητρά, Andrea Gilbert, Νίκο Μυλωνά, Γρηγόρη Βαλλιανάτο, Ευαγγελία Βλάμη, Αντωνία Παπαδοπούλου, Ναυσικά Παπανικολάτου και Δημήτρη Τσαμπρούνη. Τα προσφεύγοντα πρόσωπα έδωσαν 49 καταθέσεις κατά το 2009 και κατά το πρώτο εξάμηνο του 2010. Θεωρούν πως η καταγραφή σε αυτές του θρησκεύματος (ακόμα και του χριστιανικού) μεταξύ των προσωπικών στοιχείων (με βάση το Άρθρο 217 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας - ΚΠΔ) και ο θρησκευτικός όρκος στις ένορκες καταθέσεις που συνήθως καλούνται οι μάρτυρες να δώσουν χωρίς καν να εξακριβωθούν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους (με βάση τα Άρθρα 218 και 220 παρ. 1 ΚΠΔ), παραβιάζουν το Άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) (ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας) και το Άρθρο 13 (δικαίωμα πραγματικής προσφυγής).

Η Ελλάδα έχει ήδη καταδικαστεί από το ΕΔΔΑ τρεις φορές για  το θέμα αυτό: στις 21 Φεβρουαρίου 2008 στην Υπόθεση Αλεξανδρίδης κατά Ελλάδας,² στις 3 Ιουνίου 2010 στην Υπόθεση Δημητράς και λοιποί κατά Ελλάδας (μετά από πέντε προσφυγές των μελών της ΕΝΩ.ΟΥΜ.Ε. Παναγιώτη Δημητρά, Θεόδωρου Αλεξανδρίδη, Ναυσικάς Παπανικολάτου και Andrea Gilbert)³ και στις 3 Νοεμβρίου 2011 στην Υπόθεση Δημητράς και Λοιποί (Νο. 2) (μετά από δύο προσφυγές των μελών της ΕΝΩ.ΟΥΜ.Ε. Παναγιώτη Δημητρά, Γρηγόρη Βαλλιανάτου και Ναυσικάς Παπανικολάτου).⁴ Για το λόφο αυτό, το ΕΔΔΑ, στην τρέχουσα συνεξέταση τριών από τις τέσσερις προσφυγές, υπενθύμισε πως, στην τελευταία απόφασή του, είχε αποφανθεί ότι η ισχύουσα νομοθεσία δεν είναι συμβατή με το Άρθρο 9 της ΕΣΔΑ και ζήτησε από την Ελλάδα να το ενημερώσει αν συμμορφώθηκε τροποποιώντας τη νομοθεσία της.

Στις απαντήσεις που  έστειλε η Ελλάδα στο ΕΔΔΑ, στις 23 Ιανουαρίου 2012, αποκαλύφθηκε για άλλη μια φορά η διπροσωπία αλλά και το θράσος των ελληνικών αρχών. Από τη μία, το ΕΔΔΑ ενημερώθηκε πως αναμενόταν η τροποποίηση της νομοθεσίας. Την έχει άλλωστε προτείνει το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους από το 2010 αμέσως μετά τη δεύτερη καταδίκη της Ελλάδας, αλλά είχε αγνοηθεί από τους (σοσιαλιστές) υπουργούς δικαιοσύνης, μέχρι τη στιγμή που το ΕΔΔΑ ζήτησε ενημέρωση. Από την άλλη, όμως, η Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών με έγγραφο της 25 Νοεμβρίου 2011 παραπληροφορούσε το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους πως «Στην πρακτική των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων ο μάρτυρας κατά την εξέτασή του δεν αποκαλύπτει ούτε υποχρεώνεται να δηλώσει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις προκειμένου να ορκισθεί για να καταθέσει αλλά απλώς επιλέγει με δήλωσή του είτε να δώσει τον θρησκευτικό όρκο, είτε να δώσει διαβεβαίωση στην τιμή και συνείδησή του… Το ίδιο ισχύει και για την εξέταση του μάρτυρα στο στάδιο της προδικασίας. Η διαδικασία αυτή όπως έχει διαμορφωθεί με βάση το νόμο και την πρακτική των δικαστηρίων εξασφαλίζει την προστασία της ελευθερίας της θρησκείας και δεν οδηγεί στην παραβίασης αυτής.»

Οι αναγνώστες και  αναγνώστριες που έχουν δώσει  καταθέσεις σε πταισματοδίκες ή σε δίκες γνωρίζουν πως μόλις  δώσουν τα προσωπικά τους στοιχεία τους ζητείται να ορκισθούν στο Ευαγγέλιο και μετά βλέπουν στην κατάθεσή τους να αναφέρονται ως χριστιανοί/ές ορθόδοξοι/ες. Εκτός αν δηλώσουν άλλη ή καμιά θρησκεία οπότε συνήθως δίνουν διαβεβαίωση στην τιμή και στη συνείδησή τους, στοιχεία που αναγράφονται με διόρθωση στα συνήθως προτυπωμένα έντυπα καταθέσεων που αναγράφουν «χριστιανός ορθόδοξος» και «ορκίστηκε αφού έβαλε το δεξί του χέρι στο ευαγγέλιο». Για το υπόλοιπο αναγνωστικό κοινό δημοσιεύονται εδώ μερικά παραδείγματα, που περιλήφθηκαν και στην απάντηση των προσφευγόντων προσώπων στο ΕΔΔΑ στις 20 Μαρτίου 2012. Δείχνουν πόσο θρασύτατο ήταν το ψεύδος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών σε μια χωρίς ελπίδα προσπάθεια να πείσει παραπλανώντας το ΕΔΔΑ πως στην Ελλάδα οι νόμοι που παραβιάζουν την ΕΣΔΑ δεν εφαρμόζονται καθώς δήθεν επικρατεί μια (εικονική) πραγματικότητα συμβατή με την ΕΣΔΑ.

Στο ενδιάμεσο μεταξύ της απάντησης των ελληνικών  αρχών και της απάντησης των  προσφευγόντων προσώπων, ο Υπουργός Δικαιοσύνης κατέθεσε στις 14 Φεβρουαρίου 2012 τροπολογία της τελευταίες στιγμής στο πολυνομοσχέδιο για τη δίκαιη δίκη με την οποία, από τις 2 Απριλίου 2012 που τίθεται σε ισχύ, αφαιρείται από το Άρθρο 217 ΚΠΔ η υποχρέωση καταγραφής του θρησκεύματος, τροποποιείται το Άρθρο 218 ΚΠΔ ώστε ο ορκιζόμενος να ερωτάται αν προτιμά να δώσει θρησκευτικό ή πολιτικό όρκο και καταργείται το Άρθρο 220 ΚΠΔ. Τα προσφεύγοντα πρόσωπα ζήτησαν από το ΕΔΔΑ να κρίνει πως η τροποποίηση αυτή ουσιαστικά διατηρεί την έμμεση αποκάλυψη του θρησκεύματος. Κατ’ αρχή, επισήμαναν πως ανάλογα με τη μορφή θρησκευτικού όρκου που θα δοθεί, αποκαλύπτεται η θρησκεία του ορκιζόμενου προσώπου. Επικαλέστηκαν επίσης σχετική γνωμοδότηση της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου της 29 Μαΐου 2008:⁵

«Δεδομένης  της μεγάλης πλειοψηφίας των  πιστών της «επικρατούσας» θρησκείας, η επιλογή του πολιτικού όρκου και όχι του θρησκευτικού θα ερμηνευόταν αυτομάτως ως παραδοχή από την πλευρά του πολίτη ότι δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε προκατάληψη σε βάρος της ακεραιότητάς και κύρους του. Η ίδια συλλογιστική, άλλωστε, οδήγησε και στη μη προαιρετική αναγραφή του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες… Λόγω, λοιπόν, των κοινωνικών στερεοτύπων που επικρατούν στην ελληνική κοινωνία η εναλλακτική ορκοδοσία ισοδυναμεί κατά κάποιον τρόπο με αποκάλυψη των θρησκευτικών πεποιθήσεων ενός ατόμου ότι δηλαδή δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος. Συνιστά, λοιπόν, μία πρακτική που μπορεί να επιτρέψει να συναχθούν συμπεράσματα για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις ενός ατόμου, κατά τη λογική του ΕΔΔΑ. Συνεπώς προς απάλειψη τυχόν διακρίσεων στη βάση του εναλλακτικού πολιτικού όρκου και για την επίτευξη απόλυτης προστασίας της αρνητικής ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης η μόνη ενδεδειγμένη λύση είναι η αντικατάσταση του θρησκευτικού όρκου εξ ολοκλήρου από τον πολιτικό.» 

Στην απόφαση, που μάλλον θα εκδοθεί το 2013, θα υπάρχει προφανέστατα καταδίκη για τις καταθέσεις του 2009-2010 ενώ αναμένεται με πολύ ενδιαφέρον αν η νέα νομοθεσία θα κριθεί συμβατή  με την ΕΣΔΑ. Παράλληλα, η ΕΝΩ.ΟΥΜ.Ε. θα παρακολουθήσει αν οι δικαστικοί λειτουργοί θα εφαρμόσουν το νέο νόμο ή θα συνεχίσουν να καλούν τους/τις μάρτυρες να ορκιστούν στο ευαγγέλιο. Όσο για την ψευδή βεβαίωση της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών, η Εισαγγελία του Άρειου Πάγου έχει κληθεί να αποφασίσει αν θα επιβάλει κυρώσεις ή για άλλη μια φορά θα κυριαρχήσει η ατιμωρησία.